Η Λευκάδα ή Λευκαδία οφείλει το όνομά της στους λευκούς απόκρημνους βράχους στο νοτιότερο ακρωτήρι Δουκάτο ή Λευκάτας της Λευκάδας, εκεί που η παράδοση θέλει την ποιήτρια Σαπφώ να δίνει τέλος στη ζωή της και μαζί στον άτυχο έρωτά της για τον Φάωνα. Τα ίχνη της ζωής στο νησί ξεκινάνε 8.000 χρόνια π.Χ. Σημαντικά ευρύματα οικισμού κοντά στο Νυδρί γύρω στα 2.000 π.Χ. μαρτυρούν την ύπαρξη ιδιότυπου πολιτισμού, συγγενούς προς τις ηπειρωτικές απέναντι ακτές. Πρώτοι κάτοικοι οι Λέλεγες, κατακτήθηκαν από τους Κεφαλληνίους και τον Λαέρτη (πατέρα του Οδυσσέα).

Η Λευκάδα μάλιστα διεκδικεί τον τίτλο της ομηρικής Ιθάκης, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ντέρπφελντ. Τον 7ο π. Χ. αιώνα η Νίρικος νότια της Λευκάδας υπήρξε μια απ’τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις. Παρόντες στη ναυμαχία της Σαλαμίνας, στη μάχη των Πλοιτοκών, στον Πελοποννησιακό πόλεμο με τους Σπαρτιάτες, συμμετείχαν στην εκστρατεία του Μ. Αλέξανδρου και αντιστάθηκαν στους Ρωμαίους τον 3ο π.Χ. αιώνα.

Στη Βυζαντινή περίοδο, το νησί ενσωματώθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου και το 1293 περιήλθε στον κόμη Ορσίν( μετέπειτα της Κεφαλληνίας και της Ζακύνθου),ο οποίος έχτισε το φρούριο της Αγίας Λαύρας για προστασία από τους πειρατές.
Ακολουθεί μια μεγάλη περίοδο ενετοκρατίας και πολέμων με τους Τούρκους, οι οποίοι καταλαμβάνουν το νησί το 1503 για 180 χρόνια. Το 1864 η Λευκάδα επιστρέφει στους Ενετούς, που της παραχωρούν υποτυπώδες σύνταγμα και οργανώνεται σε πολιτεία. Αργότερα περνάει για λίγο στα χέρια των Γάλλων και οι Λευκάδιοι επηρεάζονται βαθιά από τις φιλελεύθερες ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Το 1810 εμφανίζονται οι Βρετανοί. Την περίοδο αυτή κατασκευάζονται έργα υποδομής καθώς και τα πρώτα αντισεισμικά κτίρια. Στην επανάσταση του 1821 οι Λευκαδίτες πολέμησαν με κάθε μέσο. Μαζί με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου ενώθηκαν με την Ελλάδα το 1864.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ

Το κάστρο της Αγίας Μαύρας, που δεσπόζει στην είσοδο του νησιού είναι ένα από τα πιο επιβλητικά μεσαιωνικά κτίσματα στην Ελλάδα και αποτελεί πρότυπο οχυρωματικής τέχνης εκείνης της εποχής. Χτίστηκε γύρω στα 1300 από τον Φράγκο ηγεμόνα Ιωάννη Ορσίνι, όταν πήρε τη Λευκάδα ως προίκα για το γάμο του με την κόρη του Δεσπότη της Ηπείρου Νικηφόρου του Α’.

Το κάστρο προστάτευε την πρωτεύουσα του νησιού και αποτελούσε τη σημαντικότερη αμυντική του θωράκιση απέναντι τους πειρατές και τους άλλους εχθρούς, από την πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα ως το 1684. Το 1479 κατελήφθη από τους Τούρκους που έχτισαν μια μεγάλη τοξωτή γέφυρα, με 360 καμάρες, που διέσχιζε τη λιμνοθάλασσα από την παραλία έως τη θέση Καλκάνη, στηρίζοντας τους σωλήνες ενός υδραγωγείου που έφερνε νερό στο κάστρο. Το έργο αυτό, που χαρακτήριζε ολόκληρη την περιοχή, καταστράφηκε από τους σεισμούς. Κάποια ίχνη του σώζονται σήμερα μέσα στη λιμνοθάλασσα.

Νήρικος: Δύο χιλιόμετρα έξω και ανατολικά από την πόλη, περνώντας μέσα από τον ελαιώνα, ο επισκέπτης φτάνει στο Καλλιγόνι. Η περιοχή έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος – αφού εδώ βρισκόταν η αρχαία πόλη της Λευκάδας, που ονομαζόταν Νήριτος – και εκτείνεται στις περιοχές Τσεχλιμπούς, Καλλιγονίου, Καρυωτών, Λυγιάς, του Δήμου Λευκάδας.

Ο αρχαιολογικός αυτός χώρος περιλαμβάνει τα ερείπια του περιτειχισμένου οικισμού της Αρχαίας Λευκάδας, που χρονολογούνται από τα αρχαϊκά έως τα Ρωμαϊκά χρόνια, τα δύο νεκροταφεία της αρχαίας πόλης που εντοπίστηκαν στην ίδια περιοχή, μεμονωμένα μνημεία και διάσπαρτα οικοδομικά λείψανα όπως τάφους, αγροικίες και λιμενικές εγκαταστάσεις που αποτελούν – σύμφωνα με τις σχετικές αποφάσεις – αναπόσπαστο τμήμα του προστατευμένου μνημειακού συνόλου της αρχαίας πόλης που εγκαταλείφθηκε γύρω στα 1300, ενώ στη συνέχεια οι συνεχείς σεισμοί σκόρπισαν τα ίχνη της.

Στην πεδιάδα του Νυδριού, η περιοχή που εκτείνεται από τους πρόποδες του όρους Σκάρος ως τη θέση Μαγεμένος της Νικιάνας έχει κηρυχθεί ως αρχαιολογικός χώρος. Περιλαμβάνει τους τύμβους της Πρωτοελλαδικής περιόδου στη θέση Στενό, τάφους κιβωτιόσχημους και κεραμοσκεπείς, καθώς και τα λείψανα οικοδομημάτων σ’ όλη την έκταση της πεδιάδας του Νυδριού στους πρόποδες του Σκάρου και του όρους Αμαλή, καθώς και στις περιοχές Παλιοκατούνας, Κολώνι και του οικισμού Περιγιάλι. Επίσης πάνω από το χωριό Πόρος, σώζονται τα ερείπια ενός πύργου, ο οποίος κατά πάσα πιθανότητα ήταν αγροικία και όπως και τα λείψανα ενός αρχαίου ελαιοτριβείου που βρίσκεται εκεί, ανήκουν στον 4ο π.Χ. αιώνα περίπου, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους.

Τα παραπάνω λείψανα εντοπίστηκαν κατά τις ανασκαφές που έκανε εδώ ο διαπρεπής Γερμανός αρχαιολόγος Γουλιέλμος Δαιρπφελδ και χρονολογούνται από τους προϊστορικούς έως τους ρωμαϊκούς χρόνους. Ο Δαιρπφελδ – εμπνευστής της θεωρίας ότι η Λευκάδα είναι η ομηρική Ιθάκη και ότι το παλάτι του Οδυσσέα βρισκόταν στο Νυδρί – αγάπησε τόσο πολύ το νησί, ώστε θέλησε να ταφεί εδώ. Ο τάφος του βρίσκεται στην κορυφή του λόφου στην άκρη της χερσονήσου του Βλυχού, πάνω από το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής.

Η περιοχή του Δήμου έχει κατοικηθεί από πολύ νωρίς, όπως αποδεικνύουν περιορισμένα ευρήματα της Παλαιολιθικής και περισσότερα της Νεολιθικής Περιόδου (3.500 π.Χ.) που ανακαλύφθηκαν από έρευνες του Δαίρπφελδ στη «Χοιροσπηλιά» της Ευγήρου και τα οποία εκτίθενται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Λευκάδας.

Στο ακρωτήριο Δουκάτο ή Λευκάτας, βρίσκονται οικοδομικά λείψανα και αρχιτεκτονικά μέλη του ναού Απόλλωνα Λευκάτα. Το ιερό αυτό ήταν πασίγνωστο σ’ ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο. Κάθε χρόνο γίνονταν πανελλήνιες γιορτές προς τιμήν του θεού, που ήταν προστάτης των ναυτικών και γιατρός του σώματος και της ψυχής. Για αυτό και οι αρχαίοι πίστευαν ότι πηδώντας από τα βράχια αυτά, η ψυχή απελευθερωνόταν από το βάρος των παθών και εξιλεωνόταν από τις αμαρτίες. Σ’ αυτό το χώρο, ο μύθος θέλει την ποιήτρια Σαπφώ να δίνει τέλος στη ζωή της απελπισμένη από το πάθος του έρωτα.